Άβαροι

Ασιατικός λαός, ουννικής καταγωγής, που εμφανίστηκε τον 6ο αι. μ.Χ. στις όχθες του Δούναβη. Κυριάρχησε σχεδόν επί τρεις αιώνες στην κεντρική Ευρώπη. Οι επιδρομές του διέσπασαν το αμυντικό σύστημα των Βυζαντινών, ερήμωσαν τις βορειότερες επαρχίες της αυτοκρατορίας και προπαρασκεύασαν τις συνθήκες που επέτρεψαν να εγκατασταθούν εκεί οι Σλάβοι. Στη μεγαλύτερη ακμή του το αβαρικό κράτος απλωνόταν από τον Δνείπερο έως τη Βαυαρία και τα σύνορα του φραγκικού κράτους. Οι Ά. εγκατέλειψαν τις ασιατικές στέπες πιεζόμενοι από τους Τούρκους. «Έθνος παράδοξον», κατά τη μαρτυρία του Θεοφάνη, «είχον τας κόμας όπισθεν μακράς πάνυ, δεδεμένας πρανδίοις και περιπλεγμένας, η δε λοιπή φορεσιά αυτών ομοία των λοιπών Ούννων». Στην πορεία τους οι Ά. υποδουλώνουν λαούς, λεηλατούν χώρες, κινούν και άλλα φύλα, ιδίως σλαβικά, κατακτούν την περιοχή ανάμεσα στον Εύξεινο και την Κασπία, βόρεια του Καυκάσου, και το 558 στέλνουν πρέσβεις στον Ιουστινιανό με προτάσεις συμμαχίας. Ο αυτοκράτορας δέχεται τη φιλία τους, αρνείται όμως να τους παραχωρήσει χώρο για εγκατάσταση. Προωθούνται τότε προς τον Δούναβη, συμμαχούν με τους Λογγοβάρδους (567), καταλύουν το κράτος των Γεπιδών, εξαναγκάζουν τους Λογγοβάρδους να στραφούν προς την Ιταλία και εγκαθίστανται στην κεντρική Ευρώπη, αντιμέτωποι των Βυζαντινών. Πολιορκούν επί τρία χρόνια το Σίρμιο και τελικά το κυριεύουν (582). Οι βόρειες επαρχίες της αυτοκρατορίας μένουν ακάλυπτες. Κινώντας και τους όγκους των Σλάβων συμμάχων τους, κατακλύζουν τα εδάφη από τη συμβολή του Δούναβη με τον Σάβο μέχρι τον Εύξεινο και την Προποντίδα, πολιορκούν (το 586 ή, σύμφωνα με άλλη άποψη, το 597) τη Θεσσαλονίκη, προχωρούν προς νότο «απόλλυντες άπαντα και πυρπολούντες»,φτάνουν μέχρι την Πελοπόννησο, προωθούνται στην Ανατολική Θράκη και απειλούν την Κωνσταντινούπολη. Ο λοιμός όμως τους αναγκάζει να συνάψουν ειρήνη με το Βυζάντιο (600) και να αποσυρθούν πέρα από τον Δούναβη, που αναγνωρίζεται «Ρωμαίοις και Αβάροις μεσίτης».Η ειρήνη δεν τηρείται. Το Βυζάντιο έχει εμπλακεί τώρα σε σκληρό αγώνα στην Ανατολή εναντίον των Περσών. Οι Ά. εμφανίζονται πάλι (617) μπροστά στην Κωνσταντινούπολη. Το 626 την πολιορκούν μαζί με τα πλήθη των Σλάβων, των Βουλγάρων και των Γεπιδών που τους ακολουθούν, ενώ οι Πέρσες έχουν φτάσει στη Χαλκηδόνα. Η πρωτεύουσα, με επικεφαλής τον πατρίκιο Βώνο και τον πατριάρχη Σέργιο, αμύνεται με επιτυχία και απωθεί τους εχθρούς. Η νίκη αποδίδεται στη Θεοτόκο, προς την οποία αναπέμπεται ο Ακάθιστος Ύμνος.Οι Ά. στρέφονται τότε προς την κεντρική Ευρώπη όπου τελικά θα τους εξοντώσει (796) ο Κάρολος ο Μέγας, ενώ τα λείψανά τους θα αναμειχτούν με τους Ευρωπαίους και θα εκχριστιανιστούν. Η διείσδυση των Α. και των Σλάβων στην Ελλάδα έδωσε πεδίο ανάπτυξης θεωριών περί σλαβικού ζητήματος, που στηρίχτηκε στην άποψη του Γερμανού ιστορικού Φαλμεράγερ (1830), κατά την οποία, «το γένος των Ελλήνων εκ ρίζης εξέλιπεν εν Ευρώπη».Τόσο οι παλαιότερες όμως ιστορικές έρευνες (Τσίνκαϊζεν 1832, Παπαρρηγόπουλος 1843 και 1857, Χοπφ 1867) όσο και οι νεότερες εθνογραφικές, ανθρωπολογικές, γλωσσολογικές και λαογραφικές σπουδές, απέδειξαν ότι η θεωρία αυτή δεν έχει επιστημονική βάση. Αστήριχτη αποδείχτηκε επίσης η άποψη του Γερμανού Κούρτιους ότι συγκροτήθηκε στη δυτική Πελοπόννησο ανεξάρτητο αβαρικό κράτος επί 218 χρόνια (589-807).